Sprawowanie z należytą starannością zarządu majątkiem dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską stanowi jeden z głównych obowiązków rodziców, przewidzianych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Na co dzień rodzice mają możliwość samodzielnego podejmowania działań związanych z zarządem majątkiem dziecka, byle służyły ochronie interesów małoletniego. Niemniej należy mieć na uwadze, że spod zarządu wyłączone są zarobek dziecka oraz przedmioty oddane mu do swobodnego użytku.
Zwiększonej ochrony wymaga jednak majątek dziecka w sytuacji podejmowania co do niego czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. W myśl utrwalonej linii orzeczniczej reprezentacja rodzica w sprawach majątkowych dziecka, jeśli obejmuje czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu, wymaga umocowania udzielonego przez Sąd opiekuńczy. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 1982 r., sygn. I CR 234/82).
Czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka jest składanie w jego imieniu oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku. W celu umożliwienia małoletniemu spadkobiercy prostego przyjęcia bądź odrzucenia majątku spadkowego, rodzice musieli dotychczas zawsze uzyskać uprzednio zgodę sądu opiekuńczego, dzięki której mogli następnie złożyć – w imieniu małoletniego – stosowne oświadczenie przed notariuszem lub sądem.
Nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyniosła w analizowanym zakresie istotne zmiany, albowiem od dnia 15 listopada 2023 r. nie jest wymagane już uzyskanie zezwolenia sądu na odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko, pod warunkiem spełnienia ściśle określonych przesłanek. Zgodnie z dyspozycją art. 101 § 4 k.r.i.o., jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Wobec powyższego wskazać należy, że odrzucenie spadku przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka nie wymaga zezwolenia sądu, tylko wtedy, gdy małoletni stał się spadkobiercą wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica (nie może być więc powołany do dziedziczenia np. po matce czy ojcu), a spadek odrzuca w imieniu małoletniego jeden rodzic za zgodą drugiego, albo rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska wspólnie, jak również wtedy, gdy spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka (np. rodzeństwo dziecka)
W braku porozumienia rodziców, bądź w przypadku niespełnienia powyższych warunków konieczne będzie uzyskanie zgody sądu, a następnie złożenie stosownego oświadczenia przed notariuszem lub sądem.
Dotychczas wydanie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka należało do właściwości sądu opiekuńczego. Aktualnie, takie zezwolenie wydaje w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku – sąd spadku. Gdy wniosek o zezwolenie został złożony do sądu opiekuńczego przed wszczęciem postępowania spadkowego, to z chwilą jego wszczęcia wniosek jest przekazywany do dalszego rozpoznania sądowi spadku.
W przypadku spadków otwartych przed dniem 15 listopada 2023 r., gdy nie upłynął jeszcze termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu bądź przyjęciu spadku, zastosowanie znajdą przepisy w nowym brzmieniu. ©℗
Adwokat Agnieszka JUCHNO-MARCJAN
