Ślub kościelny łączy partnerów w sposób trwały, a więc rozwód w społecznie przyjętym rozumieniu – nie może dojść do skutku.
W nomenklaturze kościelnej i prawie kanonicznym nie istnieje pojęcie rozwodu kościelnego. Wiele osób zatem zastanawia się jak unieważnić takie małżeństwo.
Warto mieć świadomość, że w świetle prawa kanonicznego „rozwód kościelny” jest pojęciem potocznym i nieprawidłowym. Zgodnie z kościołem prawidłowe sformułowania brzmią następująco:
– stwierdzenie nieważności małżeństwa,
– orzeczenie nieważności małżeństwa kościelnego,
– orzeczenie nieważności sakramentu małżeństwa.
Tak jak w przypadku rozwodu cywilnego, małżonkowie w tym celu muszą się udać do sądu, ale kościelnego.
Małżeństwo kościelne nie może ulec rozerwaniu, może jednak ulec unieważnieniu. W świetle kościoła unieważnienie jest określeniem, które nie jest interpretowane tak jak w przypadku rozwodu cywilnego jako ustanie pożycia małżeńskiego
Dla kościoła procedura o uzyskanie orzeczenia nieważności polega na wykazaniu na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, iż związek nigdy nie istniał. Mówiąc prościej, został zawarty w skutek jakiś wadliwych okoliczności.
Instytucja, która zajmuje się procesem unieważnienia małżeństwa zawartego w kościele jest sąd kościelny. Sądy kościelne znajdują się w każdej diecezji u boku kurii diecezjalnej.
Celem takiego procesu jest udowodnienie, iż małżeństwo jest nieważne. Poniżej przedstawię konkretne przypadki.
1. Brak formy kanonicznej – do ważności związku małżeńskiego konieczna jest poprawna forma kanoniczna jego zawarcia. Oznacza to, że unieważnienie jest możliwe w przypadku błędów podczas zawierania sakramentalnego związku małżeńskiego. Może to być niewystarczająca liczba świadków czy brak stosownych uprawnień.
2. Przeszkody zrywające – jest ich dwanaście i obejmują między innymi zbyt młody wiek, impotencję, różnice w wyznaniu religii, ślub czystości złożony w instytucie zakonnym, uprowadzenie kobiety w celu zawarcia z nią małżeństwa, zabójstwo, pokrewieństwo w linii prostej.
3. Niezdolność konsensualna – są to niezdolności wynikające z natury psychicznej, które uniemożliwiają wypełnianie istotnych obowiązków małżeńskich. Są to między innymi zaburzenia psychiczne takie jak schizofrenia paranoidalna, choroba afektywna dwubiegunowa, niedorozwój umysłowy, nerwica, psychoza, psychopatia, depresja czy osobowość DDA. Ponadto wszelkie odmienności orientacji seksualnej i tożsamości płciowych. Do obszaru niezdolności zaliczyć również należy wszelkie uzależnienia.
4. Wady zgody małżeńskiej – jeżeli podczas zawierania sakramentu, któryś z małżonków nie wiedział o np. złym stanie psychicznym, długach czy braku dziewictwa mimo zapewnienia małżonka o takim stanie, jest to podstawą do unieważnienia ślubu kościelnego. Ponadto jest nim również zawarcie małżeństwa wskutek działania osób trzecich, pragnienie nieposiadania potomstwa czy zdrada małżeńska przed i po ślubie.
Należy zaznaczyć, iż wytyczne oraz zasady postępowania sądu kościelnego nie są w żaden sposób uregulowane prawem krajowym a tylko kanonicznym.
Warto też zaznaczyć, że w przypadku, gdy małżeństwo uzyska orzeczony rozwód cywilny, o kościelny ubiegać się musi osobno.
W pierwszej kolejności podczas procesu rozwodu kościelnego zamiast pozwu składana jest do sądu kościelnego przez jednego z małżonków skarga.
Skarga powinna w tytule wskazywać na konkretny artykuł, który jest podstawą do wskazania nieważności małżeństwa. Ponadto warto podać szczegóły parafii, gdzie zawarty został ślub kościelny.
Po wniesieniu skargi przewodniczący trybunału kościelnego wydaje dekret, na mocy którego przyjmuje lub odrzuca skargę. Po jej przyjęciu rozpoczyna się proces, czyli potocznie rozwód kościelny.
W ramach postępowania rozwodu kościelnego nie ma miejsca rozprawa o charakterze publicznym. Każda z osób biorących udział w procesie jest przesłuchiwana osobno.
Jedyną osobą, która może brać udział w przesłuchaniu stron to adwokat kościelny. Małżonkowie oraz ich świadkowie składają po jednym zeznaniu ustnym w obecności sędziego, oraz notariusza.
Orzeczenie wydawane jest przez sąd biskupi, nazywany również sądem duchownym lub diecezjalnym. Po pozytywnym rozpatrzeniu orzeczenia o rozwód kościelny katolik może ponownie zawrzeć zawiązek małżeński. ©℗
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
