Postępowania sądowe mogą być długotrwałe, a co za tym idzie – dość kosztowne. Strona występująca w procesie musi ponieść wiele wydatków: związanych z opłatami sądowymi, kosztami w toku sprawy oraz z zatrudnieniem profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego). W określonych przypadkach polskie prawo zapewnić może pomoc prawną z urzędu. Tzw. pełnomocnik z urzędu może reprezentować stronę w ramach postępowania karnego, w sprawach cywilnych oraz przed sądem administracyjnym. Sąd przyzna pełnomocnika z urzędu wtedy, kiedy zostaną spełnione określone warunki.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 117 – art. 124 KPC) sąd może na wniosek strony zgłoszony na piśmie lub ustnie do protokołu ustanowić dla niej adwokata lub radcę prawnego – jako tzw. pełnomocnika z urzędu. Strona nie musi takiemu wyznaczonemu przez sąd pełnomocnikowi płacić honorarium – czyni to za nią Skarb Państwa po prawomocnym zakończeniu sprawy lub przeciwnik procesowy tej strony.
Wyznaczenie przez sąd pełnomocnictwa jest równoznaczne z udzieleniem temu pełnomocnikowi pełnomocnictwa procesowego do reprezentowania strony i to aż do prawomocnego zakończenia postępowania w danej sprawie (a więc w postępowaniu przed sądem I oraz II instancji), chyba że sąd w postanowieniu o ustanowieniu pełnomocnika z urzędu wskaże inaczej.
Kto może się ubiegać o pełnomocnika z urzędu?
Strona postępowania sądowego, będąca osobą fizyczną, może ubiegać się o pełnomocnika z urzędu, jeśli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest ona w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata (lub radcy prawnego) bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
Jak się ubiegać o pełnomocnika z urzędu?
Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu należy złożyć do sądu, przed którym sprawa się toczy lub przed którym to sądem sprawa ma być wytoczona. Wniosek o ustanowienie pełnomocnika można złożyć razem z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych bądź osobno. Składając do sądu przedmiotowy wniosek, należy załączyć do niego wypełniony formularz – „Oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania”. Do wniosku wskazane jest również załączyć dokumenty poświadczające np. wysokość zarobków, status bezrobotnego, wysokość renty czy emerytury itp. Jeśli strona składa wniosek o ustanowienie adwokata ustnie do protokołu, wówczas sąd może przyjąć jej ustne oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, wpisując je do protokołu.
Sąd uwzględnia wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu wówczas, gdy uzna jego udział w danej sprawie za potrzebny. We wniosku powinni więc Państwo wykazać nie tylko to, że znajdujecie się w trudnej sytuacji majątkowej i nie stać Was na opłacenie pomocy, ale również i to, że rzeczywiście potrzebujecie, aby w danej sprawie reprezentował was profesjonalny pełnomocnik (np. z uwagi na stopień skomplikowania sprawy, chorobę psychiczną strony).
Należy wyjaśnić, że wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu można złożyć do sądu jeszcze przed wniesieniem pozwu do sądu, a to właśnie w tym celu, aby to pełnomocnik wyznaczony przez sąd sporządził w sposób profesjonalny odpowiedni pozew lub wniosek.
Przed złożeniem do sądu wniosku o ustanowienie pełnomocnika mogą Państwo udać się do wybranego adwokata czy też radcy prawnego i ustalić z nim, czy zgodzi się on poprowadzić Waszą sprawę jako pełnomocnik z urzędu, albowiem we wniosku o ustanowienie pełnomocnika mogą Państwo wprost wskazać konkretnego adwokata czy radcę prawnego, z którego pomocy prawnej chcieliby Państwo korzystać w toczącym się postępowaniu.
Wzór oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania znaleźć można m.in. na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości: https://arch-bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym/ ©℗
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
