Badania z ostatnich lat dowiodły, że nietoperze są znacznie lepszymi lotnikami niż sądzono. Przy użyciu detektorów ultrasonicznych udało się potwierdzić istnienie długodystansowych wędrówek nietoperzy, dochodzących nawet do 3 tys. km – mówi PAP dr Janusz Hejduk.
Na świecie żyje ok. 1400 gatunków nietoperzy. W Polsce w ostatnich latach stwierdzono 26 gatunków tych ssaków, z czego ok. 20 występuje regularnie i stale. Stanowią ok. 1/4 wszystkich gatunków ssaków w Polsce i na świecie.
Nietoperze to grupa zwierząt ciepłolubnych, które występują w znacznie większej liczbie i różnorodności w krajach tropikalnych. Tam ich znaczenie jest zdecydowanie większe niż w Polsce. Żywią się tam owadami, rozsiewają nasiona, zapylają rośliny, również jadalne, są nektaropijne, ale polują też na drobne kręgowce, ryby czy płazy.
- Jest też, okryta złą sławą, grupa gatunków krwiopijnych, choć są to zaledwie trzy gatunki nietoperzy występujące jedynie w Ameryce Środkowej. Te niewielkie „wampiry” żerują głównie na zwierzętach leśnych i domowych, natomiast bardzo rzadko na człowieku – zaznaczył dr Janusz Hejduk, ekspert z Katedry Badania Różnorodności Biologicznej, Dydaktyki i Bioedukacji Uniwersytetu Łódzkiego.
W naszej szerokości geograficznej nietoperze mają niewielkie znaczenie. Żywią się głównie owadami, które dostępne są tylko przez pół roku. W dodatku populacja niektórych owadów, np. komarów, sięga miliardów, więc nawet jeśli nietoperzy jest dużo, to nie są one w stanie w znaczący sposób ograniczyć tej ilości. Niemniej są one naszymi sprzymierzeńcami, a jeden nietoperz potrafi w ciągu nocy zjeść nawet do kilku tysięcy drobnych owadów – podkreślił naukowiec.
W Polsce nietoperze występują właściwie wszędzie: w lasach, w miastach czy na wsi i prowadzą „podwójne życie”, bowiem późną jesienią i zimą, z powodu braku owadów, ich aktywność ogranicza się do minimum.
Jak tłumaczy badacz, niektóre gatunki odlatują na południe, inne wyszukują sobie miejsca do hibernacji. Wtedy - znając ich upodobanie do podziemnych kryjówek tj. jaskiń czy bunkrów - można je znaleźć i pomóc oszacować ich liczebność, przyczyniając się do ochrony miejsc, które są dla nietoperzy tak ważne jesienią i zimą.
Film: PAP
Do niedawna naukowcy uważali, że nietoperze hibernując zapadają w sen zimowy. Jesienią "wieszają się" więc w dogodnym miejscu i śpią, wegetując tak do wiosny. Jednak po przeprowadzeniu badań fizjologicznych okazało się, że ich sen nie jest jednorodny.
- Jest on przerywany okresami wybudzeń – średnio co 9 dni nietoperz musi wydalić mocz i się napić. Wtedy też kontroluje warunki: czy nie zmieniły się radykalnie i czy może tam zostać na dłużej. Jeśli uzna, że coś mu nie odpowiada, może zmienić lokum - wyjaśnił biolog.
Badania łódzkich naukowców prowadzone w jaskini Szachownica koło Łodzi pokazały, że jeśli zimą w okresach ociepleń temperatura w nocy wzrośnie powyżej zera, to część nietoperzy wylatuje i próbuje żerować, nawet z sukcesem. W ten sposób możliwa jest kontynuacja ich wędrówek, ale również uzupełnianie zapasów.
W ocenie dra Hejduka, niemożliwe jest dokładne oszacowanie liczby nietoperzy w Polsce, ale są one liczone w kontrolowanych przez naukowców większych kryjówkach. W największym znanym polskim hibernaculum w rezerwacie Nietoperek naliczono minionej zimy ok. 36 tys. nietoperzy. W województwie łódzkim największym znanym miejscem zimowania nietoperzy są bunkry Konewka i Jeleń koło Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie tej zimy naliczyliśmy około 600 nietoperzy – dodał naukowiec.
Według eksperta, w ostatnich latach populacja nietoperzy w Polsce utrzymuje się na stabilnym poziomie, i na razie nie ma powodu, żeby bić na alarm, choć zagrożeń dla nich jest dużo, a jednym z nich jest chemizacja rolnictwa.
Nietoperze – zdaniem badacza – to wyjątkowo ciekawe ssaki. Nie żyją w parach, a ich dobór płciowy jest dość przypadkowy. Często odbywa się na zimowiskach, bądź w ramach tzw. rojenia godowego. Wtedy to w określone miejsca zlatują się znaczne ilości nietoperzy, które dobierają sobie partnerów seksualnych.
Jest wśród nich także grupa gatunków haremowych. W tym przypadku samce wybierają sobie kryjówki, bronią ich i zwabiają do nich kilka, kilkanaście partnerek, które razem z nimi przebywają tam przez kilka tygodni. W tropikach niektóre samce wydzielają także intensywny zapach, który zwabia i utrzymuje samice w stadle.
Badania genetyczne pokazały jednak, że i takim samcom nie udaje się zapanować nad swoim „haremem”. Kiedy w nocy wszystkie osobniki rozlatują się na żerowiska dochodzi do zdrad.
- Badania genetyczne, do których zbieraliśmy materiały wykazały, że w takich haremach efektywność samca wynosi zaledwie ok. 20 proc. Większość samic wymyka mu się spod kontroli - dodał dr Hejduk, który prowadził takie badania m.in. nietoperzach w Kostaryce.
Naukowiec przyznał, że wiedza o nietoperzach jest wciąż fragmentaryczna, ale w ostatnim czasie udało się stwierdzić, że są one dużo lepszymi lotnikami niż sądzono. Specyficzny lot nietoperzy często traktowany był jako nieudolny, trzepotliwy, ale okazuje się, że jest to bardzo skuteczny lot manewrowy.
Według badacza, nietoperze są znacznie zwrotniejsze od ptaków, a dzięki temu, że ich kości rozpinają błony lotne, mogą one bardzo subtelnie kształtować powierzchnie nośne skrzydeł i np. zawracać w miejscu.
- Mogą latać wolno i szybko, mogą latać nad otwartymi przestrzeniami, bądź w skrajnie trudnych warunkach w dżungli czy w zupełnych ciemnościach np. w jaskini - dodał.
Przy użyciu detektorów ultrasonicznych udało się potwierdzić istnienie długodystansowych wędrówek nietoperzy, dochodzących nawet do 3 tys. kilometrów. Detektory umieszczane np. na platformach wiertniczych albo farmach wiatrowych na środku Morza Północnego czy Bałtyckiego wykazują przelotne nietoperze w sezonie migracji.
- To znaczy, że wbrew temu, co uważano wcześniej, nietoperze latają bardzo dobrze i są w stanie pokonywać w poprzek morza, nie korzystając z pomostów lądowych czy cieśnin, tak jak robią to choćby bociany - podsumował dr Hejduk. - Ta zdolność lotu daje nietoperzom poczucie znacznie większej wolności, niż sądziliśmy.
(pap)
Fot. archiwum
