Jak się zmieniał Szczecin? Plac zdemontowanych pomników

Pomnik Wilhelma I Fot. archiwum  

W samym sercu Szczecina znajduje się plac, który wcześniej ozdobiono aż dwukrotnie pomnikami. Za każdym razem ku chwale innych idei i innych osób oraz czynów, których dokonali. Dziś pomnika nie ma ani jednego. Czasy się zmieniły, a wraz z nimi piedestały oraz ci, którzy na nich stali. Nie ma po nich śladu.

Jako pierwszy na pomniku stanął Wilhelm I Hohenzollern – regent, a później król Prus w latach 1861-1888, prezydent Związku Północnoniemieckiego w latach 1867-1871, a od 1871 niemiecki cesarz. Wykonany z brązu pomnik odsłonięto 1 listopada 1894 roku 6 lat po śmierci Wilhelma I. Dla Niemców była to postać wielce zasłużona i nic dziwnego, że miał swój pomnik w centralnym punkcie miasta, w którym, po zakończeniu wojen napoleońskich, również służył jako komendant Stettiner Garde-Landwehr-Battaillons.

Projektantem pomnika był Karl Hilgers, znany niemiecki rzeźbiarz, który był autorem licznych pomników publicznych. Figury z pomnika odlała berlińska firma Schäffer und Walker. Sfinansowano go ze składek szczecińskiego mieszczaństwa. Cesarz ukazany został na koniu, w mundurze i hełmie z pióropuszem na głowie. Boki utrzymanego w stylistyce neogotyckiej kamiennego cokołu ozdobiono scenami historycznymi, zaś w jego narożnikach umieszczono brązowe figury żołnierzy.

Figury żołnierzy zdjęto i przetopiono podczas II wojny światowej. Sam pomnik cesarza został zrzucony na ziemię przez polskich mieszkańców 31 lipca 1945 r. i wywieziony do Danii, gdzie złom zużyto do odlania repliki zniszczonego przez Niemców warszawskiego pomnika księcia Józefa Poniatowskiego.

Na pustym miejscu, które znajdowało się w centralnym punkcie miasta nazwanym plac Żołnierza Polskiego, postanowiono postawić kolejny monument. Nazwano go „Pomnik Wdzięczności dla Armii Radzieckiej” (spotykana jest również nazwa „Pomnik Wdzięczności dla Armii Czerwonej”). Odsłonięto go 26 kwietnia 1950 roku, równo w piątą rocznicę wkroczenia wojsk radzieckich do Szczecina.

Jego projektantem był Stanisław Rudzik, szczeciński rzeźbiarz urodzony w 1939 r. na Białostoczyźnie. Płaskorzeźby wykonał Józef Starzyński, znany polski rzeźbiarz. Pomnik miał formę wykonanego z żelbetu i obłożonego płytami z piaskowca obelisku o wysokości ok. 17 metrów. Na postumencie umocowano rzeźby trzymających się za ręce robotnika i żołnierza, co symbolizowało sojusz robotniczo-chłopski. Górę obelisku zwieńczała pięcioramienna gwiazda wykonana z betonu. Natomiast boki obelisku zdobiły herby miast pomorskich takich, jak: Elbląg, Gdańsk, Gdynia, Kołobrzeg, Szczecin, Tolkmicko i Ustka z datami ich zdobycia przez Armię Czerwoną z udziałem jednostek Ludowego Wojska Polskiego. Warto zauważyć, że był to pierwszy polski pomnik postawiony w Szczecinie.

Po zmianie systemowej postanowiono najpierw, w roku 1992, usunąć gwiazdę z pomnika, a następnie sam pomnik. Gwiazdę można obecnie zobaczyć w Centrum Dialogu „Przełomy”. Stanowi tam najcięższy eksponat – waga gwiazdy to aż 4 tony! Co do reszty monumentu to decyzją Rady Miasta Szczecin z 15 listopada 2017 roku rozpoczęła się rozbiórka pomnika.

Dziś w miejscu po pomnikach nie ma nawet śladu. Jest za to nowa nawierzchnia, kilkupoziomowe siedziska z zieleńcami. A wzdłuż wschodniego boku placu wyznaczono dwukierunkową drogę rowerową. Plac zyskał nie tylko nowy wizerunek. Nadano mu też nową nazwę. Obecnie jest to plac Pawła Adamowicza. Swoją obecną nazwę plac zyskał w lutym 2019 roku, miesiąc po zabójstwie prezydenta Gdańska podczas finału Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

* * *

Zachęcamy Czytelników do zajrzenia do rodzinnych albumów. Na pewno znajdą się w nich zdjęcia będące świadectwem przemian w Szczecinie. Szkoda, aby widoczne na nich budynki i ludzie zostali na kolejne lata w szufladach. Zdjęcia i Państwa wspomnienia chętnie opublikujemy. Razem stworzymy wspaniałą galerię prezentującą przemiany Szczecina na przełomie lat. Kontakt z autorem: krzysztof.zurawski@24kurier.pl. ©℗

Krzysztof Żurawski