Lenin i gazy łzawiące w PRL. Wspomnienia 1 maja [GALERIA]

Pochód 1-majowy połowa lat 70. XX wieku. Aleja Wyzwolenia Fot. Rudolf Olejnik  

Dzień 1 maja kojarzy się dziś bardziej z długim weekendem niż ze świętem państwowym nieformalnie nazywanym Świętem Pracy lub w czasach PRL Świętem Ludzi Pracy.

Dwie podobnie brzmiące nazwy – choć obie nieformalne – mają, mówiąc w wielkim skrócie, związek z religią oraz z ideologią. Pierwsza nazwa odwołuje się do ogłoszonego przez papieża Piusa XII dnia Józefa Rzemieślnika, w którym Kościół katolicki czci św. Józefa – patrona ludzi pracy. Pius XII ustanowił ten dzień 24 kwietnia 1955 roku w swoim wystąpieniu skierowanym do Katolickiego Stowarzyszenia Robotników Włoskich. Tym samym nadał on w ten sposób religijne znaczenie świętu świeckiemu.

To z kolei miało związek z II Międzynarodówką obradującą w roku 1889. To właśnie wówczas dla upamiętnienia wydarzeń w Chicago z pierwszych dni maja 1886 roku, ustanowiono dzień 1 maja jako międzynarodowe święto klasy robotniczej.

W Polsce, na przestrzeni lat 1 maja nie zawsze był oficjalnym świętem i dniem wolnym od pracy. Świętem państwowym jest dopiero od roku 1950. Przez cały okres PRL zmieniał się charakter pochodów. Jak podaje Wikipedia w latach 50. XX wieku ich charakterystycznym elementem były gigantyczne kukły wyśmiewające wrogów systemu – amerykańskich imperialistów, Bundeswehrę, kułaków, zachodnich polityków: Churchilla czy Trumana. Kukły zniknęły po odwilży, podobnie jak portrety Józefa Stalina, pozostał rytuał prezentowania osiągnięć – makiet wznoszonych budowli, przede wszystkim Pałacu Kultury i Nauki, ciągników, maszyn rolniczych, samochodów osobowych. Sposób ich eksponowania przypominał wzory z procesji kościelnych – od prezentowanego obiektu biegły wstążki, których końce trzymali chłopcy lub dziewczęta z ZMP lub innych organizacji młodzieżowych. Ważną rolę odgrywali gimnastycy, formujący żywe piramidy i różnego rodzaju figury akrobatyczne. Stałym, rytualnym punktem obchodów było „spontaniczne” wręczanie przez dzieci kwiatów przywódcom partyjnym i państwowym. Po zakończeniu pochodów na stadionach i w miejskich parkach odbywały się festyny, na których rozstawiały się stragany i pojazdy ciężarowe PSS Społem. Oferowano w nich napoje, pieczywo oraz różne rodzaje wędlin.

Szczecińskie pochody 1-majowe na przestrzeni lat miały różne trasy i przebieg. Im było bliżej końca ery budowania realnego socjalizmu, tym było burzliwiej. Szczególnie dwa pochody wpisały się w pamięć mieszkańców. W roku 1971 przed trybuną, na której zasiadali przedstawiciele władzy i partii przemaszerował milczący pochód stoczniowców. Na jego czele szły rodziny ofiar - osób, które zginęły od kul podczas robotniczych protestów w grudniu 1970 roku.

Zupełnie inny, bardzo burzliwy, był przebieg pochodu 1-majowego z dnia 1 maja 1983 roku. Przeistoczył się on w trwające trzy dni walki uliczne. Na ulicach miasta odbywały się regularne bitwy z użyciem gazów łzawiących. Największe boje rozegrały się w okolicach ulicy Krzywoustego, placu Kościuszki i placów Rodła oraz Grunwaldzkiego.

Krzysztof ŻURAWSKI