Założeniem instytucji ubezwłasnowolnienia jest pomoc, ochrona i opieka. Aby tak jednak się stało i ubezwłasnowolnienie rzeczywiście pełniło swoją rolę – musimy być bardzo ostrożni i rozważni w podejściu do tego zagadnienia.
Instytucja ubezwłasnowolnienia dotyka podstawowych praw człowieka w związku ze swobodnym decydowaniem o swoim życiu codziennym. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego ubezwłasnowolnienie ogranicza w wysokim stopniu prawa i wolności osobiste człowieka. Najbardziej doniosła w skutkach jest utrata czy też ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Posiadanie przez osobę pełnej zdolności do czynności prawnych jest konstytucyjnym i ustawowym wymogiem autonomii decyzyjnej w wielu dziedzinach życia, przez co skutek ten ma istotne znaczenie praktyczne. Jedną z ważniejszych kwestii odnoszących się do ubezwłasnowolnionej osoby, całkowicie czy częściowo, jest to, że nie może ona sporządzić testamentu, a także korzystać z praw wyborczych. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może się samodzielnie zameldować, zawrzeć małżeństwa, otworzyć rachunku bankowego, a także zostać zatrudniona.
Niniejsza instytucja stanowi silną ingerencję w dziedzinę cywilnoprawnych praw człowieka, gdyż w konsekwencji pozbawia go wszystkich zdolności do czynności prawnych, redukując także jego perspektywy samorealizacji w innych dziedzinach. Z uwagi na te konsekwencje priorytetową przesłanką do korzystania z tej instytucji jest orzekanie jej wyłącznie w interesie i dla dobra osoby, której będzie to orzeczenie dotyczyć. Stąd właśnie bierze się główna przesłanka interpretacji przepisów postępowania w sprawach o ubezwłasnowolnienie, którą będzie zapewnienie tej osobie maksymalnej ochrony i gwarancji procesowej.
– ubezwłasnowolnienie całkowite – całkowita utrata zdolności do czynności prawnych;
– ubezwłasnowolnienie częściowe – ograniczona zdolność do czynności prawnych.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie funkcjonuje w obrocie prawnym jak dziecko poniżej 13. roku życia i ma opiekuna prawnego. Osoba ubezwłasnowolniona częściowo funkcjonuje w obrocie prawnym jak dziecko pomiędzy 13. a 18. rokiem życia i ma kuratora.
Przyczyny ubezwłasnowolnienia są bardzo różne – główną przyczyną najczęściej jest postępująca choroba, problemy zdrowotne lub uzależnienie. Oto niektóre przykłady sytuacji, w których może dojść do ubezwłasnowolnienia danej osoby:
– choroba psychiczna,
– niedorozwój umysłowy,
– alkoholizm, narkomania
– uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego,
Najczęściej do ubezwłasnowolnienia dochodzi, gdy osoba ze względu na swój stan zdrowia nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem, w szczególności dotyczy to osób starszych, chorych psychicznie, alkoholików czy narkomanów.
Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie? Lista osób, które mają legitymację prawną do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, jest zamknięta i dość krótka, mianowicie:
– małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
– jej krewni w linii prostej, czyli babka, matka, córka, wnuczka oraz rodzeństwo (nie ma znaczenia, czy rodzeństwo jest przyrodnie czy też rodzone);
– jej przedstawiciel ustawowy;
– prokurator;
– Rzecznik Praw Obywatelskich;
– Rzecznik Praw Dziecka.
Podstawowym skutkiem ubezwłasnowolnienia dla osoby ubezwłasnowolnionej jest pozbawienie jej bądź ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Polski Kodeks cywilny nie stwarza możliwości orzeczenia ubezwłasnowolnienia co do konkretnych, wskazanych w postanowieniu czynności bądź ze względu na ich rodzaj. W związku z tym skutki orzeczenia dotyczą całokształtu życiowej działalności osoby, której dotyczył wniosek. Tak szeroki zakres oddziaływania prawnego może generować liczne problemy w zakresie kolizji z rzeczywistymi potrzebami oraz możliwościami osoby ubezwłasnowolnionej.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy sporządzić indywidualnie, biorąc pod uwagę daną sytuację faktyczną i prawną. Jak napisać uzasadnienie do wniosku o ubezwłasnowolnienie? Nie istnieje uniwersalny wzór wniosku, dlatego nie warto szukać miejsc w internecie, gdzie pobrać wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Samo uzasadnienie wniosku o ubezwłasnowolnienie jest zawsze szczególne, bo zawsze dotyczy innej osoby, innej sytuacji prawnej, innej sytuacji faktycznej. Wówczas warto zasięgnąć pomocy prawnej u adwokata.
Jakie dokumenty dołączyć do wniosku o ubezwłasnowolnienie? Przede wszystkim warto dołączyć dokumentację medyczną, można dodać także nagrania i fotografie, które oddadzą obecną sytuację i życie osoby, co do której chcemy przeprowadzić ubezwłasnowolnienie.
A gdzie złożyć wniosek o uzasadnienie? Wniosek składa się w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona.
Ile kosztuje sprawa o ubezwłasnowolnienie? Stała opłata sądowa wynosi 100 zł. Koszt zaliczki na biegłych to około 360 zł.
Koszt pomocy prawnej prawnika to od kilkuset do kilku tysięcy złotych w zależności od zakresu pomocy prawnej i stopnia skomplikowania sprawy.
Ubezwłasnowolnienie powinno być orzekane jedynie w uzasadnionych przypadkach, bowiem stanowi silną ingerencję w zakresie swobodnego kierowania swoim postępowaniem. Wielokrotnie podkreślano też, że jego celem jest ochrona interesów osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie. Ingerencja w prawa i wolności człowieka budzi kontrowersje, w szczególności w przedmiocie jej słuszności oraz celowości. Instytucja ubezwłasnowolnienia jest najbardziej radykalną formą opieki prawnej państwa nad obywatelem. Niewątpliwie jest ona potrzebna, jednak jej prawidłowe stosowanie powinno być zagwarantowane właściwymi przepisami prawa. ©℗
prawnik Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
