Kolejny rok przyniesie istotne zmiany dla osób z orzeczeniami o niepełnosprawności. Istotne to oznacza w moim pojęciu – komplikujące i przynoszące chaos i zamęt w życiu osób i ich rodzin, którym i tak jest trudniej. Ale warto wiedzieć wcześniej, przygotować się i ustalić harmonogram działań.
Oto kilka najważniejszych:
1. Orzeczenia, które utraciły moc w czasie pandemii i w stanie zagrożenia epidemicznego, ale dotąd były automatycznie przedłużane, będą zatem ważne:
– do 31 grudnia 2023 r. – jeśli ich ważność upłynęłaby do 31 grudnia 2020 r., czyli w pierwszym roku pandemii.
– do 31 marca 2024 r. – jeśli ich ważność upłynęłaby w drugim roku pandemii, czyli w okresie od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2021 r.
– do 30 września 2024 r. – jeśli ich ważność upłynęła w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 5 sierpnia 2023 r. (czyli do dnia, który poprzedzi wejście w życie tych przepisów – 6 sierpnia 2023 r.).
Przyzwyczajeni do „covidowych” przedłużonych orzeczeń musimy pamiętać, że powoli wracamy do trybu postępowania, jaki mieliśmy przed pandemią. To oznacza, że jeżeli odwołanie w wojewódzkim zespole się przedłuży, a sprawa trafi dalej do sądu i rozciągnie się w czasie np. już na 2024 r. (czyli przekroczy termin 31 marca 2024 r. w przypadku jak wyżej opisany), będzie to oznaczać, że po 31 marca 2024 r., osoba nie będzie miała ważnego orzeczenia. Dlatego że poprzednie „covidowe” straci ważność 31 marca 2024 r., zaś nowe nie będzie ostateczne, bo sprawa jest w toku – mówi. Co za tym idzie, po 31 marca 2024 r. opiekun utraci prawo do świadczeń opiekuńczych. Natomiast osoba z niepełnosprawnością np. zasiłek pielęgnacyjny (do czasu uprawomocnienia się orzeczenia).
2. Nowe świadczenie – świadczenie wspierające
Będzie one skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami. Uprawnionymi do świadczenia wspierającego będą osoby z niepełnosprawnościami w wieku od ukończenia 18. roku życia, które uzyskają decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia – na poziomie od 70 pkt do 100 pkt. Poziom potrzeby wsparcia będzie ustalany w formie decyzji przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności, natomiast przyznawanie i wypłacanie, na podstawie ww. decyzji o poziomie potrzeby wsparcia, świadczenia wspierającego będzie zadaniem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenie wspierające będzie wypłacane na wniosek osoby z niepełnosprawnościami.
Ustawa o świadczeniu wspierającym wejdzie w życie 1 stycznia 2024 r. z pewnymi wyjątkami:
– od 1 stycznia 2024 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z ustalonym poziomem potrzeby wsparcia od 87 do 100 pkt,
– od 1 stycznia 2025 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z ustalonym poziomem potrzeby wsparcia od 78 do 86 pkt,
– od 1 stycznia 2026 r. – świadczenie wspierające będzie dostępne dla osób z niepełnosprawnościami z ustalonym poziomem potrzeby wsparcia od 70 do 77 pkt.
Uwaga: wyjątkiem od tak określonego ustawą harmonogramu wejścia w życie ustawy jest art. 64 ustawy, zgodnie z którym osoba wymagająca opieki:
1) na którą przyznano na podstawie przepisów dotychczasowych prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego albo zasiłku dla opiekuna,
2) na którą przyznano prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie nowego, obowiązującego od 1 stycznia 2024 r. brzmienia ustawy o świadczeniach rodzinnych
– będzie mogła otrzymać świadczenie wspierające od dnia 1 stycznia 2024 r., także w przypadku, gdy w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia, potrzebę tę określono na poziomie niższym niż 87 punktów w skali potrzeby wsparcia.
Świadczenie wspierające będzie przysługiwało, w zależności od poziomu potrzeby wsparcia, w wysokości od 40 proc. wysokości renty socjalnej do maksymalnej wysokości – 220 proc. renty socjalnej (będzie to kwota netto, czyli bez potrąceń na podatek dochodowy czy ubezpieczenie zdrowotne).
Co do zasady świadczenie wspierające będzie przyznawane nie wcześniej niż od dnia ustalenia przez wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności dla danej osoby poziomu potrzeby wsparcia – w przypadku wniosków o wydanie decyzji w tej sprawie złożonych w roku 2024, wojewódzkie zespoły orzekające będą ustalać poziom potrzeby wsparcia od dnia złożenia wniosku (a nie, jak w docelowym rozwiązaniu, od dnia posiedzenia zespołu). Takie rozwiązanie zapewni w początkowym okresie obowiązywania ustawy możliwość otrzymania przez osoby z niepełnosprawnościami świadczenia wspierającego za cały okres oczekiwania na wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia (art. 65 ust. 3 u.ś.w.).
3. Pakiet osłonowy
Ustawa o świadczeniu wspierającym wprowadziła również także szereg regulacji o charakterze osłonowym dla tych opiekunów osób niepełnosprawnych, którzy zaprzestaną pobierać świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna w związku z wyborem przez osobę z niepełnosprawnościami świadczenia wspierającego. Obejmują one:
– opłacanie ze środków budżetu państwa składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz zdrowotne za opiekuna osoby z niepełnosprawnością, która pobierać będzie świadczenie wspierające – warunkiem jest wspólne zamieszkiwanie i gospodarowanie opiekuna z osobą z niepełnosprawnościami oraz niepodejmowanie zatrudnienia przez opiekuna; co istotne, ww. ubezpieczeniami będą mogli być objęci również ci opiekunowie, którzy wcześniej nie pobierali powyższych świadczeń opiekuńczych, warunkiem jest jednak wspólne zamieszkiwanie i gospodarowanie opiekuna z osobą z niepełnosprawnościami otrzymującą świadczenie wspierające oraz niepodejmowanie zatrudnienia przez opiekuna; (objęcie ww. ubezpieczeniami będzie realizowane przez ZUS na wniosek opiekuna składany do ZUS),
– możliwość uzyskania przez opiekuna zasiłku dla bezrobotnych, a także świadczenia przedemerytalnego.
Ponadto planowane jest również uruchomienie programu aktywizacji zawodowej dla opiekunów, którzy pobierali ww. świadczenia opiekuńcze. Ustawa o świadczeniu wspierającym wprowadziła (w art. 43) również istotne zmiany w ustawie o świadczeniach rodzinnych w zakresie świadczeń opiekuńczych: specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz świadczenia pielęgnacyjnego – wszelkich informacji udzielają MOPR-y i GOPS-y. A pomocą w ewentualnym rozsupłaniu tego, co się zapętli, służą punkty nieodpłatnych porad, które istnieją w każdej gminie i mieście. ©℗
Joanna ŚWIĄTEK-WOJNAROWSKA
prawnik
