Przecinek czy myślnik? Takie pytanie często zadają sobie piszący, gdy chcą wyodrębnić jakiś człon wypowiedzenia. Bo choć oba znaki interpunkcyjne mają dzielić zdanie na mniejsze części, każdy robi to inaczej.
Przecinek jest bardziej pracowity. Rozdziela wyrazy: Maluchy się bawią, śmieją, dokazują. Rozdziela grupy wyrazów: Ludzie często narzekają, martwią się o swoje dzieci, boją się przyszłości. Rozdziela zdania składowe w wypowiedzeniu złożonym: Stawiając w tekście przecinki, szanujesz czytelnika. Szczegółowe zadania przecinka opisują słowniki ortograficzne i interpunkcyjne. A gdy ich nie ma pod ręką, można poszukać w internecie na stronie sjp.pwn.pl.
Myślnik, określany też pauzą, jest rzadziej używany. Nazwałam go „znakiem do zadań specjalnych”, bo choć także rozdziela człony zdania, robi to w specjalny sposób. Jego rolą jest oddanie w piśmie różnych właściwości mowy: intonacji, zawieszenia głosu, przerwy w wypowiedzi. Myślnik sygnalizuje emocje, skupiając uwagę odbiorcy na słowach, które po nim następują: Czy dzień, czy noc – wieczne czuwanie. Używamy go, gdy chcemy oddać krótkie zawieszenie głosu: Czyżby – spisek? Czyżby – zdrada? (W. Gombrowicz). Stawiamy go też, gdy chcemy opuścić jakiś człon zdania: Polska interpunkcja – to wiedza dość trudna (opuszczone słowo jest). W dwóch ostatnich przykładach można by myślnik pominąć, ale wtedy zdania byłyby pozbawione zamierzonej emocji.
Myślnikiem możemy poprzedzać słowa, które uogólniają myśl zawartą we wcześniejszej części zdania: Osmalone kikuty drzew, zwęglone trawy i mchy – tyle zostało z gęstego lasu. Stawiamy go też przed wyrazami, których czytelnik się nie spodziewa: Szukali skarbu, znaleźli – zardzewiałą podkowę. Dwoma myślnikami wydzielamy człon wtrącony: Twoje tłumaczenia – wybacz – nie są wiarygodne. Myślnik pomaga także uniknąć dwuznaczności: Umysł tknięty taką zarazą to umysł zamknięty, jednowymiarowy, monotematyczny, obracający się wyłącznie wokół jednego wątku – swojego wroga (R. Kapuściński).
Czy myślnik może zastąpić przecinek? Tylko w wyjątkowych sytuacjach. Ciekawy przykład podała korespondentka poradni językowej PWN: Wielu z nas przytrafiały się podobne występki. Mnie, stwierdzam, rumieniąc się, również. W ostatnim zdaniu o poprawnie wstawione przecinki czytelnik – jak pisze internautka – może się „potknąć”. I tu z pomocą wkracza myślnik, o którym pisze odpowiadający na pytanie Mirosław Bańko: „Istnieje też inna możliwość – pierwszy i ostatni przecinek zastąpić myślnikiem. Ponieważ myślnik dzieli silniej od przecinka, można mieć nadzieję, że czytelnik – gdy już pokona myślnik – z łatwością poradzi sobie także ze środkowym przecinkiem”.
Trzeba jednak pamiętać, że myślnik nie jest przecinkiem, więc nie można go stosować w każdej sytuacji. Profesor Bańko wręcz twierdzi, że myślnik to ulubiony znak osób niewprawnych w interpunkcji. Stawiajmy więc przecinki, a myślniki tylko wtedy, gdy potrzebna jest większa moc przekazu.
Ewa Kołodziejek
