Tytułowe słowa do niedawna występowały w polszczyźnie wyłącznie jako cząstki wyrazowe, przedrostki o ściśle określonym znaczeniu.
Łacińskie turbo to 'obrót; wir’, ale też ‘cyklon, burza’. Jako pierwszy człon nazwy złożonej wskazuje na jej związek znaczeniowy z ruchem wirowym lub z „wirującą” turbiną: turbosprężarka, turbodoładowanie. Turbo notowane jest też w słownikach jako samodzielny wyraz potoczny, informujący o tym, że jakieś urządzenie jest wyposażone w turbosprężarkę: silnik turbo, piece turbo.
Cząstka trans, również łacińska, oznacza ‘przez, poprzez, poza, za, z tamtej strony’, np. transoceaniczny, transkontynentalny, transpłciowy. Jako samodzielny wyraz występuje w dwóch zbliżonych znaczeniach. Metaforycznie ujmuje ‘stan psychiczny, w którym człowiek ma ograniczoną świadomość i ograniczoną wolę’, np. trans hipnotyczny, oraz ‘stan podniecenia i niepokoju, wywołujący wzmożoną energię i podniecenie’: żyć w transie.
Zarówno trans i turbo, jak i inne słowa pierwotnie będące cząstkami wyrazowymi, stały się samodzielnymi wyrazami. Odrębnymi określeniami są: super, ekstra, mega, eko, wege, mini, maksi, makro itp. Możemy powiedzieć (i napisać): pomysł super, wydarzenie mega, sukienka mini, zarobki ekstra, produkty eko, dieta wege itp. Gdy jednak chcemy przestawić szyk wyrazów, to pojawiają się wątpliwości ortograficzne. Jak napisać: wege dieta czy wegedieta, eko produkty czy ekoprodukty, turbo zespół czy turbozespół, trans kobieta czy transkobieta?
Obowiązujące zasady ortograficzne, które uznają te wyrazy za przedrostki, nakazują pisownię łączną, tak jak łącznie piszemy słowa: antymateria, bioróżnorodność, supermocarstwo itp. Jednak reguły sformułowane wiele lat temu nie przewidziały usamodzielnienia się niektórych cząstek wyrazowych. Stąd rozdźwięk między zasadami a praktyką, czego dowodzą liczne przykłady. Swego czasu pewien bank reklamował oferowany kredyt hasłem mini ratka. Redaktor dużego wydawnictwa pyta, czy można zaakceptować pisownię trans kobieta, trans kobiecość, przy której obstaje autorka tekstu. Autorzy szczecińskiego zespołu Curcuma swojej ostatniej płycie nadali tytuł: Nowa Era Turbo Kobiet (pomińmy kwestię wielkich liter).
Faktycznie, wszystkie przykłady mają pisownię niezgodną z obowiązującą regułą. Ale czy miniratka jest równie perswazyjna jak mini ratka? Czy zapis transkobieta nie „chowałby” kobiety za słowem trans? Czy tytuł: Nowa Era Turbokobiet w takim samym stopniu komunikowałby, że mowa o kobietach, kobietach jak burza, o kobietach turbo, o turbo kobietach?
Chyba przyszedł czas, by w kwestii pisowni usamodzielnionych przedrostków panowała dowolność. Jestem jej rzeczniczką.
Ewa Kołodziejek
