Ależ to trudny wyraz – zaprzysiąc! I tyle z nim gramatycznych kłopotów! Rozłóżmy go więc na czynniki pierwsze. Zaprzysiąc to forma dokonana od czasownika przysiąc, czyli ‘złożyć przysięgę, ślubować, przyrzec, obiecywać’. Można przysiąc komuś miłość, wierność, zemstę. Można przysiąc, że się wypełni jakiś obowiązek. Można przysięgać na czyjąś pamięć, na wszystko, co jest komuś drogie.
Czasownik zaprzysiąc i jego rzadszy wariant zaprzysięgnąć ma dość trudne formy gramatyczne. W czasie przyszłym w trybie oznajmującym: zaprzysięgnę, zaprzysiężesz, zaprzysięże, zaprzysiężemy, zaprzysiężecie, zaprzysięgną. W czasie przeszłym w rodzaju męskim: zaprzysiągłem, zaprzysiągłeś, zaprzysiągł, zaprzysięgliśmy, zaprzysięgliście, zaprzysięgli. Skomplikowane formy mają też inne kategorie gramatyczne: tryb rozkazujący – zaprzysiąż, zaprzysiążmy, zaprzysiążcie, forma bezosobowa – zaprzysiężono, imiesłów przysłówkowy uprzedni – zaprzysiągłszy, rzeczownik odczasownikowy – zaprzysiężenie, imiesłów przymiotnikowy bierny – zaprzysiężony.
Trzeba przyznać, że są to rzadko używane słowa. Forma bezokolicznikowa zaprzysiąc i imiesłowowa zaprzysiężony uaktywniają się zwykle wtedy, gdy następuje zmiana władzy. Od nowego premiera, od nowych ministrów trzeba przyjąć przysięgę, oni muszą przysięgnąć, trzeba ich więc zaprzysiąc.
Nie wszyscy radzą sobie z tym rzadkim czasownikiem i jego trudnymi formami. Dziennikarze relacjonujący niedawne zmiany w rządzie (a może to byli politycy?) nie sprawdzili w słownikach, tylko dokonali prostej analizy: jeśli prezydent dokona zaprzysiężenia, a premier zostanie zaprzysiężony, to prezydent musi premiera „zaprzysiężyć”. Otóż tak łatwo nie jest. Należy uwzględnić oboczności głosek w temacie wyrazu i używać tylko jednej poprawnej formy: zaprzysiąc.
Skoro już wątpliwości gramatyczne zostały wyjaśnione, zajrzyjmy w głąb ciekawego słowa przysięgać. Jego podstawą jest czasownik sięgać, do którego dodano przedrostek przy- Do formy przysięgać można też dodać inne przyrostki: zaprzysięgać, poprzysięgać, sprzysięgać, niegdyś też: odprzysięgać i wyprzysięgać. Słowo przysięgać ma związek z dawnym obyczajem dotykania ręką ziemi podczas składania przysięgi (ziemia zawsze była święta). Owo sięganie świętych przedmiotów było „czynnością prawno-obrzędową, która wymagała przy wymawianiu odpowiedniej formuły dosięgania prawą ręką krzyża lub innego przedmiotu (w czasach przedchrześcijańskich podobno ziemi) ” –wyjaśnia w Słowniku etymologicznym języka polskiego Andrzej Bańkowski. Ciekawe, prawda?
Byleby tylko forma gramatyczna czasownika zaprzysiąc się nam nie myliła...
Ewa Kołodziejek
