To, że skrótowce ułatwiają komunikację pisemną i ustną, jest oczywiste. Jeśli zamiast wielowyrazowej nazwy, na przykład Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, możemy użyć jednego słowa: GOPR, to mamy wymierną korzyść: oszczędzamy czas i miejsce na papierze.
Stosowanie skrótowców jest jednak obwarowane różnymi zasadami. Trzeba wiedzieć, czy i jak się odmieniają, jaki mają rodzaj gramatyczny i jak się piszą. To wszystko jest ważne, bo w polszczyźnie każdy wyraz w zdaniu przybiera odpowiednią postać. A od rodzaju skrótowca zależy też forma wyrazów, które się z nim łączą.
Skoro skrótowiec jest samodzielnym wyrazem, to nadajemy mu rodzaj gramatyczny w zależności od tego, jaką głoskę wymawiamy na jego końcu. Jeśli kończy się w wymowie na spółgłoskę, na przykład ZUS, GOPR, to w tekście przybiera męskie formy gramatyczne i łączy się z wyrazami w rodzaju męskim: szczeciński ZUS albo: GOPR uratował itp. Jeśli w wymowie kończy się na nieakcentowaną samogłoskę -a, np. FIFA, YMCA, to ma rodzaj żeński. Jeśli jest zakończony na akcentowane -a, może mieć rodzaj żeński lub nijaki, np. SGH [wym. es-gie-ha], AK [wym. a-ka]. Skrótowce zakończone na akcentowane -e, -i, -o, -u mają tylko rodzaj nijaki: EBI [wym. e-be-i], PZU [wym. pe-zet-u] itp.
Skrótowcom można również przypisać taki rodzaj gramatyczny, jaki ma najważniejszy człon pełnej nazwy: MON zamówił albo zamówiło (bo: Ministerstwo), PO zdecydowało albo zdecydowała (bo: Platforma), PiS zrobił albo zrobiło (bo Prawo jest tu członem nadrzędnym).
Końcówki gramatyczne dopisuje się do skrótowca po łączniku: ZUS-u, ZUS-owi. Miękkość głoski tematycznej w miejscowniku zaznaczamy literą -i: w ZUS-ie, w MON-ie. Skrótowiec, by był właściwie odczytany, musi mieć zachowaną podstawową postać, dlatego w pisowni rozdzielamy dwuznaki: o GOPR-ze, o TOPR-ze.
W skrótowcu pomijamy zwykle przyimki, przecinki i łączniki: TOZ – Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami, AGH – Akademia Górniczo-Hutnicza. Czasem jednak, by skróconą nazwę łatwiej było odczytać, zostawiamy spójnik, np. MOŚNiL – Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Dwuznaki oznaczane są tylko pierwszą literą: RP – Rzeczpospolita Polska, WSP – Wyższa Szkoła Pedagogiczna. Wyjątkowo można dwuznak w skrótowcu pozostawić, jeśli trzeba odróżnić go od innej nazwy: WSW – Wojskowa Służba Wewnętrzna, ale WSzW – Wojewódzki Sztab Wojskowy. Litera G zawarta w skrótowcu, powinna być czytana jak [gie]: PGNiG [wym. pe-gie-nig], PGR [pe-gie-er], GS [gie-es], EKG [e-ka-gie].
Skrótowce ekonomizują nasz wysiłek wkładany w językową komunikację. Ażeby jednak była to komunikacja fortunna, trzeba opanować rozbudowane zasady ich użycia. ©℗
Ewa Kołodziejek
